Bảo vệ trẻ em trước những tác động của ngành công nghiệp thuốc lá là chủ đề được Tổ chức Y tế thế giới chọn cho Ngày Thế giới không thuốc lá 31/5/2024. Tổ chức Y tế thế giới nhấn mạnh ngày Thế giới không thuốc lá năm 2024 là diễn đàn để giới trẻ trên toàn thế giới yêu cầu ngành công nghiệp thuốc lá ngừng việc nhắm tới trẻ em, thanh thiếu niên bằng những sản phẩm có hại cho sức khỏe, đồng thời kêu gọi chính phủ các nước thực hiện các biện pháp phòng, chống tác hại thuốc lá mạnh mẽ, bảo vệ các em khỏi tác động của việc quảng cáo thuốc lá, bao gồm cả việc tiếp thị qua mạng xã hội và các nền tảng kỹ thuật số.
Hiện nay, trên toàn cầu, ước tính có khoảng 19 triệu thanh thiếu niên từ 13–15 tuổi (13 triệu bé trai và 6 triệu bé gái) hiện đang hút thuốc lá, trong đó có khoảng 5 triệu thanh thiếu niên hút thuốc lá sống ở khu vực Đông Nam Á. Khảo sát ở hầu hết các quốc gia đều cho thấy tỷ lệ trẻ em từ 13–15 tuổi đang sử dụng các sản phẩm thuốc lá, đặc biệt là các sản phẩm thuốc lá mới như thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng cao.
Tại Việt Nam, tỷ lệ học sinh từ lớp 6 đến lớp 12 hiện đang sử dụng thuốc lá điện tử năm 2023 là 7,0%. Tỷ lệ sử dụng thuốc lá điện tử trong học sinh ở nhóm tuổi 13-17 tăng từ 2,6% năm 2019 lên 8,1% năm 2023. Ở nhóm 13-15 tuổi, tỷ lệ đã tăng hơn gấp đôi từ 3,5% năm 2022, lên 8% năm 2023.
Theo nghiên cứu đánh giá tình trạng hút thuốc lá của người trưởng thành từ 15 tuổi trở lên tại tỉnh Sóc Trăng năm 2020, tỷ lệ người đang hút thuốc là 31,2%; tình trạng hút thuốc theo giới tính thì ở nam: đang hút thuốc là 59,4%, ở nữ: đang hút thuốc là 2,7%; trong số những người không hút thuốc có 3,9% trước đây từng hút thuốc hàng ngày và 2,3% trước đây thỉnh thoảng hút. Tình trạng hút thuốc hàng ngày chiếm tỷ lệ cao nhất ở nhóm tuổi 45-64 tuổi (26,9%), thành thị nhiều hơn nông thôn. Bên cạnh đó việc hút thuốc lá thụ động tại nhà chiếm 50,6%; phụ nữ không hút thuốc phơi nhiễm với thuốc lá trong nhà chiếm tỷ lệ 36,5%.
Tác hại của thuốc lá đối với thanh thiếu niên
Nicotine có trong các sản phẩm thuốc lá có tính gây nghiện cao, gây hại lớn đến sự phát triển não bộ thanh thiếu niên, vì não bộ của trẻ vẫn đang trong giai đoạn phát triển cho tới tuổi 25. Nicotine đã được chứng minh làm suy yếu sự trưởng thành não bộ của thanh thiếu niên với những hậu quả ngắn hạn và hậu quả lâu dài nghiêm trọng đó là nghiện, rối loạn nhận thức và cảm xúc, giảm khả năng học tập và rối loạn tâm thần. Những thay đổi do nicotine gây ra trong hệ thần kinh khiến người dùng ở nhóm tuổi này dễ bị nghiện nicotine hơn và vì thế ảnh hưởng đến sức khỏe sẽ đến sớm và trầm trọng hơn trong tương lai. Phơi nhiễm nicotine cũng đặc biệt gây hại cho sức khỏe bà mẹ và bào thai trong thời kì thai nghén, gây ra đẻ non, thai chết lưu, tăng nguy cơ mắc các bệnh lý tim mạch.
Thuốc lá điện tử và các dạng thuốc lá mới đang mở đầu cho xu hướng lạm dụng và nghiện các hóa chất nhân tạo tổng hợp, bao gồm nicotin, các loại ma túy thế hệ mới và rất nhiều hóa chất khác, không chỉ gây nên gánh nặng khổng lồ mới về y tế, kinh tế, an ninh trật tự mà ảnh hưởng đến giống nòi và nhiều lĩnh vực khác. Nếu không được ngăn chặn kịp thời, do khả năng gây nghiện cao và mức độ lan nhanh trong cộng đồng, cùng với các sản phẩm thuốc lá điếu thông thường, thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng sẽ tạo ra một thế hệ mới nghiện nicotine và các chất gây nghiện khác.

Làm gì để bảo vệ thanh thiếu niên trước tác hại của thuốc lá
Thuốc lá và các sản phẩm được gọi là thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng đều có hại cho sức khỏe vì có chất gây ung thư/thành phần gây ung thư và có nicotine là chất gây nghiện. Vì vậy, để bảo vệ thế hệ trẻ khỏi tác hại của các sản phẩm độc hại này, ngoài nhiệm vụ của các ngành chức năng, BS. Trương Bảo Ngọc – Trưởng Khoa Phòng chống bệnh không lây nhiễm, Trung tâm Kiểm soát bệnh tật tỉnh Sóc Trăng cũng khuyến nghị các thành viên trong gia đình và nhất là cha mẹ cần dành thời gian quan tâm, lắng nghe và giám sát trong cuộc sống hàng ngày của trẻ. Phụ huynh cần phối hợp nhà trường, giáo viên để tìm hiểu thêm sinh hoạt, mối quan hệ của trẻ khi ở trường, từ đó phát hiện những dấu hiệu trẻ sử dụng thuốc lá điện tử. Cha mẹ không nên cho con nghịch, sử dụng thuốc lá điện tử.
Để tăng cường bảo vệ trẻ em; nâng cao nhận thức trẻ em, thanh thiếu niên và cộng đồng về tác hại của thuốc lá và thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng, shisha và các sản phẩm thuốc lá mới khác, nhà trường cần tăng cường tuyên truyền về tác hại của thuốc lá điện tử và các chất gây nghiện khác cho học sinh nhằm nâng cao kiến thức, kỹ năng phòng, tránh. Cùng với đó, tăng cường công tác kiểm tra, giám sát và triển khai các giải pháp bảo đảm an toàn cho học sinh, bởi với tâm lý tò mò, thích khám phá, đua đòi, trẻ có xu hướng lén lút sử dụng thuốc lá điện tử cùng bạn bè. Nhà trường cần tổ chức nhiều hoạt động ngoại khóa giúp học sinh giải tỏa căng thẳng sau giờ học, không sa đà vào những thói hư tật xấu, tệ nạn xã hội – BS. Ngọc cho biết thêm.
Thuốc lá điện tử, thuốc lá đốt nóng xâm nhập vào Việt Nam bằng nhiều con đường đang là mối nguy cơ của giới trẻ, trong đó có cả nữ thanh niên; tại Sóc Trăng tỷ lệ người đã từng sử dụng thuốc lá điện tử và đang sử dụng thuốc lá điện tử là 3,6%. Chính vì thế Ban Chỉ đạo Phòng, chống tác hại của thuốc lá tỉnh Sóc Trăng đã chỉ đạo các cơ quan, đơn vị triển khai hoạt động phòng chống tác hại thuốc lá. Tất cả các cơ quan, trường học, các địa phương triển khai các hoạt động hưởng ứng Luật Phòng chống tác hại thuốc lá như: Đưa nội dung Phòng, chống tác hại thuốc lá và kế hoạch hoạt động hàng năm; quy định cấm hút thuốc lá tại nơi làm việc đưa vào nội quy, quy chế của đơn vị; cam kết về việc xây dựng “Môi trường không khói thuốc” không hút thuốc lá tại nơi làm việc vào tiêu chuẩn thi đua khen thưởng của cán bộ, công chức, viên chức, người lao động … để kịp thời có giải pháp cụ thể can thiệp phù hợp trong hoạt động phòng chống tác hại thuốc lá tại Việt Nam nói chung và địa phương nói riêng.

Bài: Giáng Kiều
Ảnh: Bảo Ngọc